Pitanje odnosa Rusije i Evrope, odnosno slovenskog svijeta i zapadnoevropske civilizacije, u žiži je političkog i naučnog interesovanja već više od dva vijeka. U okviru tih rasprava u Rusiji se tridesetih godina 19. vijeka razvila posebna škola mišljenja – slovenofilstvo. Kao istaknuti ideolog slovenofila izdvojio se Nikolaj Danilevski (1822-1885) koji je 1869. godine objavio djelo „Rusija i Evropa“. Znameniti pisac Fjodor Dostojevski smatrao je da se ova knjiga mora naći u biblioteci svakog Rusa te da će se njen uticaj dugo osjećati. I bio je u pravu. Djelo Danilevskog do današnjeg dana omiljeno je štivo brojnih tamošnjih političara i mislilaca, pa i samog ruskog predsjednika Vladimira Putina, koji je u autorskom tekstu „Rusija: Nacionalni interes“ (2012) od Danilevskog „pozajmio“ čitav niz teza. U danima nezapamćene političke krize i invazije ruske vojske na Ukrajinu, vrijedi iščitati neke od ključnih dijelova poglavlja “Zašto je Evropa neprijatelj Rusije?” i “Da li je Rusija Evropa?”, iz pera Nikolaja Danilevskog, filozofa koji i nakon 150 godina utiče na rusku političku misao.
Rusija je – neprestano viču – kolosalna osvajačka država koja neprekidno proširuje svoje granice i dakle ugrožava mir i nezavisnost Evrope. To je prva optužba. Druga je u tome da je Rusija, navodno, nekakva mračna sila koja je neprijatelj slobode i progresa. Ima li u tome istine? Razumije se, Rusija nije mala, ali veći dio njenog prostranstva ruski je narod zauzeo slobodnim raseljavanjem, a ne državnim osvajanjem. Dio koji je pripao ruskom narodu predstavlja potpuno prirodnu oblast koja je resko ocrtana sa svih strana (s izuzetkom zapadne) morima i planinama. Na čitavom tom prostoru nije bilo formirano nikakvo političko tijelo kada je ruski narod počeo da izlazi iz plemenskog načina života i stvara državno uređenje. Nikada jedan narod nije zauzeo svoje istorijsko predodređeno poprište sa manje krvi i suza. On je doživljavao mnogo nepravdi i ugnjetavanja od Tatara i Poljaka, Šveđana i mačonosaca, ali sam nikoga nije ugnjetavao, sem ako tako ne nazovemo odbranu od nepravednih napada i zahtjeva. Država koju je taj narod stvorio nije utemeljena na kostima pogaženih naroda…
Stvar je u tome da nas Evropa ne priznaje za svoje. Ona u Rusiji i, uopšte, u Slovenima vidi nešto što joj je potpuno tuđe.
U isto vrijeme, vidi i nešto što joj ne može poslužiti kao prosti materijal iz koga bi mogla izvlačiti korist, kao što izvlači iz Kine, Indije, Afrike ili većeg dijela Amerike. Materijal koji bi se mogao formirati i obrađivati po svojoj slici i prilici. Evropa, otud, u Rusiji i Slovenima vidi nešto ne samo tuđe, već i neprijateljsko. I pored toga što se pokazalo da je gornji, spoljni sloj Rusije rastresit, mek, da se pretvorio u glinu, Evropa ipak shvata ili, tačnije rečeno, instinktivno osjeća da ispod te površine leži jako, čvrsto jezgro koje se ne može ni rastočiti, ni samljeti, ni rastvoriti – koje, dakle, ona ne može asimilirati, pretvoriti u svoju krv i tijelo – jezgro koje pretenduje da živi svojim nezavisnim, samobitnim životom.
Gorda, i to opravdano, zbog svojih zasluga, Evropa teško, da ne kažemo nikako, to ne može podnijeti. I tako, po bilo koju cijenu, ako ne krstom, onda topuzom, ako ne pranjem, onda mazanjem, tom jezgru ne treba dozvoliti da još više ojača i razraste se, da pusti korijenje i grane u dubinu i širinu…
Zašto se tako dobro saživljavaju i spajaju germanska i romanska plemena? Nasuprot tome, germanska i slovenska plemena se odbijaju i antipatična su jedna drugima. I ako jedno zamjenjuje drugo, ono prije toga istrebljuje svog prethodnika, kao što su učinili Nijemci s polapskim plemenima i pribaltičkim slovenskim primorcima. To nesvjesno osjećanje, taj istorijski instinkt i primoravaju Evropu da ne voli Rusiju.
Sve samobitno rusko i slovensko Evropi izgleda dostojno samo prezira i njegovo iskorijenjavanje predstavlja svetu obavezu i pravi zadatak civilizacije.
Gemeiner Russe, Bartrusse (Podli Rusi, bradati Rusi) – nazivi su najvećeg prezira na jeziku evropejaca, posebno Nijemaca. Rus u njihovim očima može pretendovati na dostojanstvo čovjeka samo onda kada izgubi svoju nacionalnost. Pročitajte izvještaje putnika koji uživaju veliku popularnost u inostranstvu i vi ćete kod njih vidjeti simpatije prema Samojedima, Kirgizima, Jakutima, Tatarima, prema bilo kome, samo ne prema ruskom narodu. Pogledajte kako se ponašaju inostrani upravnici s ruskim seljacima, obratite pažnju na odnos mornara koji dolaze u Rusiju prema onima koji ih opslužuju. Pročitajte članke o Rusiji u evropskim novinama u kojima se izražavaju mišljenja i strasti prosvjećenog dijela publike. Na kraju, razmotrite odnos evropskih vlada prema Rusiji.
Vidjećete da u svim tim raznovrsnim sferama vlada jedan te isti duh antipatije koja dobija, zavisno od okolnosti, oblik nepovjerenja, zluradosti, mržnje ili prezira. Ove pojave koje zahvataju sve sfere života, od političkih do svakodnevnih životnih odnosa, rasprostranjene su u svim društvenim slojevima, pri tome bez ikakve faktičke zasnovanosti. Jednom rječju, zadovoljavajuće objašnjenje kako te političke nepravde, tako i društvene mržnje, može se naći samo u tome što Evropa u Rusiji i slovenstvu vidi nešto sebi tuđe, i ne samo tuđe već i neprijateljsko. Za objektivnog posmatrača to je neoboriva činjenica…
Da li Rusija pripada Evropi? Na žalost ili na zadovoljstvo, na sreću ili nesreću – ne, ne pripada.
Rusija se nije hranila niti jednim od korijena kojima je Evropa isisavala kako blagotvorne, tako i štetne sokove neposredno iz zemljišta starog svijeta koji je ona razrušila. Nije se hranila ni tim korijenima koji su crpili hranu iz dubine germanskog duha. Ona nije bila dio obnovljene rimske imperije Karla Velikog koja kao da predstavlja zajedničko deblo oko koga se obrazovalo cijelo razgranato evropsko drvo…Jednom rječju, Rusija nije učestvovala ni u evropskom dobru ni u evropskom zlu; kako ona može pripadati Evropi? Ni istinska skromnost, ni istinski ponos ne dozvoljavaju Rusiji da se smatra Evropom.
HRAST 