Dok se u Crnoj Gori vodila borba između različitih političkih struja, u crnogorskom primorju (Maine) počinju da kruže glasine da je ubijeni ruski car PETAR III živ i da je uspio da napusti Rusiju. Jedan travar, koji je 1766. u Maine došao iz Dalmacije, počeo je, podstaknut tim glasinama, da se predstavlja kao izbjegli ruski car. Najprije je to činio prikriveno i nenametljivo, a zatim je otvoreno priznao da je on ruski car. Njegovo ime bilo je ŠĆEPAN MALI.

U njegovu priču običan svijet nije sumnjao. Crnogorci su vjerovali da je slobodna Crna Gora jedino mjesto gdje nesrećni ruski car može naći sigurno utočište. Još kada je na osnovu portreta Petra III, koji se nalazio u Majinskom manastiru, utvrđeno da Šćepan Mali zaista liči na svrgnutog ruskog monarha, nestale su i posljednje sumnje. Zahvaljujući kultu Rusije koji je stvorio mitropolit Vasilije, pojava “ruskog cara” izazvala je oduševljenje u Crnoj Gori. Krajem 1767. Šćepan Mali je bio prihvaćen kao crnogorski gospodar.

Mitropolit Sava piše mletačkom providuru da se “sva zemlja uzmutila” i da je čitava Crna Gora uz Šćepana. Mletački predstavnik u Skadru saopštava da je “sva Crna Gora pošla za ovim carem i drže ga za svog kralja”, a šef mletačke obavještajne službe u Kotoru piše krajem 1767. da se “ovdje nalazimo među vrenjem u brdima radi cara Petra i jedne zlonamjerne izmišljotine ovih nemirnih duhova”.

Uticaj koji je Šćepan Mali za kratko vrijeme stekao u Crnoj Gori zapanjio je i mletačkog generalnog providura za Dalmaciju koji u jednom izvještaju navodi:

“Dovoljno je bilo samo jedno obično pismo ovog reformatora, koji sebe naziva Šćepan Mali, da se uputi stanovnicima Crne Gore koje je pozvao da se ujedine i da žive u slozi, pa da mu se oni pokore i da postupaju po njegovom zahtjevu…Čovjek se mora čuditi i diviti kako je ova utvara uspjela da ostavi tako snažan utisak…Toliko je, mislim, veliko poštovanje ovog naroda prema ruskom dvoru da je samo jedna njegova sjenka bila dovoljna da ga potpuno zaslijepi…”

Čim je uspostavio vlast u Crnoj Gori, Šćepan Mali je počeo da se ponaša kao apsolutni gospodar. Formirao je oružani odred koji je služio kao njegova lična garda, ali i kao represivni organ vlasti. Uveo je i stroge kazne za krađu, ubistvo i krvnu osvetu. Formirao je i sud od dvanaest glavara. Sebe je smatrao vladarem koji je Božjim proviđenjem određen za izvršenje političke misije. U jednom je pismu naveo: “Ja nijesam ovdje došao, no sam poslan od Boga čiji glas čuh…Ja sam orač koji orem zemlju, orem i oraću je dok ne urodi plodom”.

Pojava samozvanog ruskog cara izazvala je zabrinutost kod tri velike sile – Mletačke republike, Osmanlijskog carstva i Rusije. Svaka od njih imala je svoje razloge za zabrinutost. Mletačka republika plašila se euforije koju je izazvala pojava Šćepana Malog, strahujući da bi ona mogla zahvatiti i njene pravoslavne podanike.

Od ustaničke euforije koja bi mogla zahvatiti hrišćane na Balkanu strahovala je i Porta. Rusija, razumije se, nije nije brinula što pojava samozvanca može uzdrmati osmanlijske pokrajine na Balkanu, već se plašila da vijesti o samozvancu ne izazovu nemire unutar njenih granica.

Maja 1768. sultan je naredio da se pošalje kaznena ekspedicija na Crnu Goru i da se samozvanac uhvati. Nekoliko mjeseci kasnije gotovo 50 hiljada turskih vojnika napašće na Crnu Goru. Iako je turske vojske bilo više nego što Crna Gora ima stanovnika, ona začudo nije uspjela da uhvati Šćepana Malog. Srećom po Šćepana i Crnogorce, u isto vrijeme počeo je rusko-turski rat, pa je kaznena ekspedicija iznenada morala biti prekinuta.

Protiv samozvanca u Crnoj Gori reagovala je i Rusija. Carica KATARINA II naredila je svom poslaniku u Beču da organizuje njegovo uklanjanje. Poslanik u Beču nije uspio da učini ono što je od njega traženo iz Petrograda, pa je ruska vlada u Crnu Goru poslala kneza GEORGIJA DOLGORUKOVA. Knez Dolgorukov je avgusta 1769. stigao u Crnu Goru s namjerom da preuzme vlast i marginalizuje Šćepana Malog. Međutim, ni Dolgorukov nije uspio da ukloni Šćepana jer ga je većina Crnogoraca podržala. Samozvanac Šćepan Mali kojeg su bezuspješno pokušavale da uklone tri evropske sile, ubijen je u zavjeri 1773. godine. Ubio ga je njegov sluga, primoran na to od skadarskog paše.

Živko ANDRIJAŠEVIĆ, Istorija Crne Gore